Choć formalnie pełni funkcję środka płatniczego, jej znaczenie wykracza poza wartość numizmatyczną. To hołd dla dziedzictwa lokalnego i świadectwo roli, jaką mniejsze ośrodki odgrywały w historii urbanistyki i sakralnej sztuki Rzeczypospolitej.
Barokowy plan hetmana
Historia tykocińskiej świątyni to efekt szeroko zakrojonego planu urbanistycznego Jana Klemensa Branickiego – hetmana wielkiego koronnego i właściciela miasta. W latach 40. XVIII wieku rozpoczął on wielką reorganizację przestrzeni miejskiej, której celem było nadanie jej jednolitego barokowego charakteru.
W ramach tej przebudowy powstały:
- nowy kościół parafialny,
- reprezentacyjny plac miejski w miejscu rynku chrześcijańskiego, z pomnikiem Stefana Czarnieckiego (1763),
- przekształcona wielka synagoga w dzielnicy żydowskiej,
- klasztor bernardynów.
Układ przestrzenny podporządkowano zasadzie centralnej osi prowadzącej do kościoła, co nadało Tykocinowi spójny charakter i monumentalność niespotykaną w małych miastach przedrozbiorowej Polski.
Etapy budowy kościoła
Kościół pw. Trójcy Przenajświętszej wznoszono w latach 1742–1749. Korpus budowli powstał do 1745 roku, najprawdopodobniej według projektu Tomasza Bellotiego II. Kolejne fazy budowy nadzorował nadworny architekt Branickiego – Jan Henryk Klemm.
To on zmodyfikował pierwotny plan, projektując:
- dwie kwadratowe wieże-dzwonnice, wysunięte przed lico fasady,
- trójprzęsłowe galerie arkadowe, łączące wieże z korpusem kościoła,
- fasadę główną oraz bramę z popiersiami czterech ewangelistów, wzniesioną w latach 1748–1749.
Ostateczny akcent kompozycyjny dodał około 1775 roku białostocki architekt Józef Sękowski, projektując schodkowy szczyt nad tympanonem fasady.
Opis architektury świątyni
Kościół w Tykocinie jest orientowaną, trójnawową bazyliką ścienno-filarową, z nawami bocznymi zaprojektowanymi jako rząd skomunikowanych ślepych kaplic. Trójprzęsłowy korpus na planie prostokąta sąsiaduje z prezbiterium tej samej wysokości i szerokości, co nawa główna.
Monumentalność bryły podkreślają masywne wieże i galerie, tworzące efekt dominacji nad całą przestrzenią rynkową. To założenie, typowe dla baroku, rzadko kiedy było tak konsekwentnie realizowane w ówczesnej Polsce.
Artystyczne bogactwo wnętrza
Wystrój wnętrza stanowi przykład późnobarokowo-rokokowego stylu. Większość elementów została wykonana przez najlepszych artystów i rzemieślników warszawskich, do których Branicki kierował swoje zamówienia.
W ołtarzu głównym znajduje się obraz „Trójca Św.” autorstwa Szymona Czechowicza – wybitnego malarza pracującego na zlecenia magnackie. W wystroju świątyni znajdują się także dwa pełnopostaciowe portrety: hetmana Jana Klemensa Branickiego oraz jego trzeciej żony Elżbiety (Izabeli) z Poniatowskich Branickiej. Ich autorem był Antoni Tallmann.
Portrety trafiły do kościoła w Tykocinie na początku XIX wieku i do dziś zachowują funkcję upamiętniającą fundatorów.
Bramą do wnętrza
Świątynia oddzielona jest od rynku żelaznym ogrodzeniem z bramą usytuowaną centralnie na osi fasady. Jej dwa prostokątne, wysokie słupy z namiotowymi daszkami wieńczą popiersia czterech ewangelistów, wykonane przez rzeźbiarza Jana Chryzostoma Redlera.
To wybitne dzieło sztuki metaloplastycznej i rzeźbiarskiej dopełnia założenia barokowej organizacji przestrzeni, której centrum stanowi dominująca bryła kościoła. Tykocin – dzięki tej wizji – pozostaje jednym z niewielu przykładów tak spójnie zaprojektowanego miasta epoki staropolskiej.
Komentarze (0)