Obłoki srebrzyste, znane również jako noctilucent clouds (czyli „świecące nocą chmury”), a po niemiecku leuchtende Nachtwolke, należą do grupy tzw. polarnych chmur mezosferycznych. To właśnie ich położenie wyróżnia je spośród innych chmur – formują się aż w mezopauzie, czyli na wysokości od 80 do 100 kilometrów nad powierzchnią planety. To graniczna strefa atmosfery, położona niemal u progu przestrzeni kosmicznej.
Chociaż te chmury mogą powstawać teoretycznie przez cały rok, to jednak najłatwiej zaobserwować je w czerwcu i lipcu. Właśnie wtedy warunki w mezosferze – odpowiednia temperatura i nasłonecznienie – sprzyjają ich widoczności. Co więcej, obserwacja staje się możliwa po zmroku, kiedy Słońce chowa się za horyzontem, ale jego promienie wciąż docierają do wyższych warstw atmosfery, oświetlając delikatne struktury chmur.
Srebrne smugi, błękitne fale
Obłoki srebrzyste mają postać jasnych smug i wstęg, często o falistej strukturze, które rozciągają się nisko nad północnym widnokręgiem. Najczęściej przybierają one barwy bieli i srebra, jednak zdarzają się również odcienie błękitu, a niekiedy nawet subtelnej czerwieni. W przeciwieństwie do tradycyjnego zachodu słońca, w ich przypadku czerwony odcień widoczny jest wyżej, a niebieski niżej – co wynika z rozkładu rozproszonego światła na tej wysokości.
Te charakterystyczne smugi są możliwe do zaobserwowania tylko wtedy, gdy w górnych warstwach atmosfery pojawią się mikroskopijne kryształki lodu. To właśnie one odbijają światło słoneczne, tworząc to niezwykłe widowisko. Kluczowe jest tu zjawisko rozpraszania światła przez bardzo drobne cząsteczki w warunkach niemal kosmicznej próżni.
Gdzie i jak powstają?
Proces formowania się obłoków srebrzystych jest nadal przedmiotem badań. Wiadomo jednak, że ich podstawą są wspomniane już kryształki lodu, które powstają wokół tzw. jąder kondensacji. Są to drobiny – np. pył, spaliny, cząsteczki pyłu kosmicznego – wokół których może osadzić się para wodna. W ekstremalnie zimnym środowisku (temperatury mogą spadać poniżej -100°C) dochodzi do jej zamarzania i tworzenia struktury chmurowej.
– Powstają niezwykle wysoko – aż do 100 kilometrów nad powierzchnią naszej planety. Właściwie są zawieszone w przestrzeni kosmicznej albo bardzo blisko granicy kosmosu, głównie w tak zwanej mezopauzie. To warstwa o bardzo niskiej temperaturze, sięgającej nawet minus 100 st. C – wyjaśnia Damian Jabłeka, wicedyrektor Planetarium Śląskiego dla TVP Info.
Widoczne z tysiąca kilometrów
Co ciekawe, obserwacja obłoków srebrzystych nie musi odbywać się dokładnie w miejscu ich powstania. Ich znaczna wysokość sprawia, że mogą być dostrzegalne nawet z odległości około 1000 kilometrów. To oznacza, że chmury, które uformowały się np. nad Bałtykiem, mogą być widoczne z południowej Polski – wystarczy spojrzeć nad północny horyzont.
– Mogą powstawać dosyć daleko na północ od nas, bo obiekty, które są np. osiemdziesiąt kilka kilometrów nad ziemią, jesteśmy w stanie zobaczyć z około tysiąca kilometrów. To znaczy, że mogą utworzyć się gdzieś nad Bałtykiem, a my nawet z południa Polski jesteśmy je w stanie zobaczyć – dodaje Jabłeka.
Skąd para wodna tak wysoko?
Jednym z największych naukowych wyzwań pozostaje pytanie: jak para wodna trafia na tak wielką wysokość? Warunki panujące w mezopauzie są przecież skrajnie nieprzyjazne – zarówno jeśli chodzi o temperaturę, jak i ciśnienie. Mimo to, obecność mikroskopijnej ilości wody jest niezbędna, aby mogły uformować się kryształki lodu.
Wśród hipotez pojawia się m.in. teoria o mikrokometach – drobnych fragmentach lodu z przestrzeni kosmicznej, które wchodząc w atmosferę, topnieją i zostawiają niewielkie ilości pary wodnej. Inne wyjaśnienie mówi o naturalnych procesach transportu wilgoci z niższych warstw atmosfery – np. poprzez zjawiska pogodowe czy aktywność wulkaniczną.
Coraz częściej jednak mówi się o wpływie działalności człowieka – a konkretnie o skutkach startów rakiet kosmicznych.
– Jednak mnie najbardziej podoba się teoria, która mówi o tym, że to nasze loty kosmiczne mają wpływ na tworzenie się obłoków srebrzystych. Rakiety swoimi spalinami rozrzucają jądra kondensacji, wokół których te kryształki lodu mogą się wytworzyć. Właśnie wtedy tworzą się obłoki srebrzyste. To wydaje się już dosyć dobrze udowodniona teoria. Jeżeli lotów jest więcej, to obłoki srebrzyste są widoczne w większej ilości – zaznacza Damian Jabłeka.
Letni sezon na podziwianie nieba
Obłoki srebrzyste najlepiej obserwować w czerwcu i lipcu – to okres, gdy mezopauza osiąga minimalne temperatury, a warunki do ich oświetlenia są optymalne. Najlepszy czas to późny wieczór lub bardzo wczesne godziny poranne, kiedy niebo jest już ciemne, ale jeszcze nie całkowicie nocne.
Jeśli tylko pogoda dopisze, warto udać się w miejsce oddalone od świateł miejskich i spojrzeć na północ. Szansa na ujrzenie świetlistej, srebrnej poświaty przecinającej niebo jest wtedy największa. To ulotne, wyjątkowe zjawisko, które z każdym rokiem coraz częściej rozświetla nasze niebo – być może również z powodu naszej własnej obecności w kosmosie.
Komentarze (0)