DMOWSKI ROMAN (1864–1939), współzałożyciel i przywódca Narodowej Demokracji, pisarz polit.; czołowy ideolog pol. nacjonalizmu i od 1893 przywódca obozu nar.; od 1888 czł. Zetu, od 1889 Ligi Pol., którą 1893, wraz z Z. Balickim, przekształcił w Ligę Narodową; założyciel (1895) i wydawca „Przeglądu Wszechpolskiego”; na jego łamach formułował m.in. program ruchu nar.; w książce Myśli nowoczesnego Polaka (1903) przedstawił program Ligi Nar.: m.in. uświadomienie mas, solidaryzm społ. i nacjonalizm; od 1905 postulował połączenie wszystkich ziem pol. pod protektoratem Rosji i autonomię dla Królestwa Pol.; propagował walkę z ruchem rewol. (uważając go za szkodliwy dla sprawy pol.) i antysemityzm. Twórca orientacji antyniem.; przed I wojną świat. początkowo rozwiązanie sprawy pol. widział w sojuszu z Rosją, od 1917 z państwami zach.; 1907–09 poseł do ros. II i III Dumy Państw., prezes Koła Pol.; 1914–15 prezes Kom. Nar. Pol. w Warszawie i Piotrogrodzie; 1917–19 twórca i przewodn. Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu; domagał się od prez. Stanów Zjedn. T.W. Wilsona uznania niepodległości Polski; 1919 delegat Polski na paryską konferencję pokojową, na której referował sprawę granic Polski, zabiegając o przywrócenie Polsce Górnego Śląska, Pomorza z Gdańskiem, Warmii i Mazur, przyłączenie Litwy, części Białorusi i Ukrainy; 28 VI 1919 wraz z I. Paderewskim podpisał w imieniu Polski traktat wersalski; 1919–22 poseł na sejm; 1923 min. spraw zagr.; przeciwnik J. Piłsudskiego i jego federalistycznego programu; zwolennik państwa nar., głosił ideę asymilacji Ukraińców i Białorusinów; po przewrocie majowym 1926 w stałej opozycji wobec obozu rządowego; 1926 zał. Obóz Wielkiej Polski, a po jego likwidacji 1933 wywierał istotny wpływ na działalność Stronnictwa Nar., będąc z nim luźno związany. Główne prace: Niemcy, Rosja i kwestia polska (1908), Polityka polska i odbudowanie państwa polskiego (1925), Kościół, naród, państwo (1927), Świat powojenny i Polska (1931); ponadto powieści opublikowane pod pseud. Kazimierz Wybranowski: W połowie drogi i Dziedzictwo (1931).
INFO: PWN
